Το βασικό ζήτημα της μετάφρασης της Σαλώμης, κατ’ εμέ, είναι το δίπολο του ιερού και του ανίερου. Το έργο, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου, όσο και σε επίπεδο ύφους, αμφιταλαντεύεται μεταξύ μιας γλώσσας ιερατικής και μιας γλώσσας που αφήνει αχαλίνωτη την ποιητική του σώματος. Από τη μια μεριά έχουμε τα Βιβλικά εδάφια, αυτούσια ή παραλλαγμένα, και από την άλλη μια ποίηση σωματική, ακραία, επικίνδυνη. Ο συνδυασμός των δυο δημιουργεί τεράστια μεταφραστικά ζητήματα, εν πολλοίς άλυτα, τα οποία όμως τροφοδοτούν την πύρινη δραματουργία του Γουάιλντ. Στη διάρκεια της μετάφρασης, έπρεπε να αντιμετωπίσω τη σχεδόν παραληρηματική παράδοση των Γραφών, και ταυτόχρονα το συνειδητά επιτηδευμένο γλωσσικό σύμπαν των Γάλλων συμβολιστών. Η μετάφραση της Σαλώμης, επί της ουσίας, είναι η ισορροπία της άναρχης φαντασίας της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, της Αποκάλυψης του Ιωάννη και μιας νέας, πύρινης ποίησης που αναγγέλλει με τη σειρά της την ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Όλο το κείμενο ταλαντεύεται εν μέσω δυο ακροτήτων – μιας ειλικρινέστατης θρησκευτικότητας και μιας βαθύτατης βλασφημίας. Ο μεταφραστής καλείται να αποδώσει τόσο τη βαθιά κατάνυξη όσο και την αναίρεσή αυτής, να μεταφράσει δηλαδή δυο κείμενα, κατά μια έννοια, τα οποία, εντός της ασταμάτητης αντιπαράθεσής τους, ισορροπούν. Για μένα, η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να τηρήσω αυτή τη γλωσσική μάχη και την ακρότητα που αυτή συνεπάγεται, χωρίς να θυσιάσω τις συντακτικές, γραμματικές και υφολογικές «παρατυπίες» του Γουάιλντ. Ακόμα και η στίξη του, με τα εκατοντάδες κόμματα, μια τυπολογία που παραπέμπει στις λίστες της Παλαιάς Διαθήκης, ήταν για μένα σημαντικά σημεία του κειμένου, ίχνη που δεν κάνουν το κείμενο απλώς πιο πλούσιο τυπογραφικά –κάτι καθόλου αμελητέο– αλλά που συνδέουν τη Σαλώμη με το αρχέτυπο κείμενο –δηλαδή την Παλαιά Διαθήκη– και την avant-garde του Μαλαρμέ. Το κείμενο με δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο στην απόδοση του υποδόριου, καυστικού και συχνά κυνικού χιούμορ του Γουάιλντ, το οποίο ο ίδιος εξέλιξε με μαεστρία και εξαιρετική παιγνιότητα στις αστικές κωμωδίες που έγραψε μετά τη Σαλώμη. Υπάρχουν πάμπολλα σημεία στο κείμενο που ο συγγραφέας συνειδητά δεν επιτρέπει στον αναγνώστη ή στον θεατή να κατασταλάξει αν ο στίχος είναι κυριολεκτικά υπερβολικός ή επιτηδευμένα κιτς και γκροτέσκος.
Η πραγματικότητα δεν υπάρχει – μόνο ερμηνείες υπάρχουν. Και η Σαλώμη μάς δίνει μια ερμηνεία όπου ο έρωτας, για ένα σώμα ή για τον Θεό, είναι εξ ορισμού μη αμοιβαίος, έντονος και ακραία ποιητικός.
Ως γενικό σχόλιο, όμως, πρέπει να ομολογήσω πως τόσο η γοητεία όσο και η δυσκολία της μετάφρασης τηςΣαλώμης έγκειται στο εξής: η αφηγηματική γραμμή του έργου, παρά την ομορφιά της, είναι πρόφαση για την έκθεση μιας συνταρακτικής φιλοσοφίας περί ωραίου, αυθεντικότητας, έρωτα, βλέμματος και Θείου. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως η «επιφάνεια» του κειμένου είναι υποδεέστερη – το αντίθετο, μάλιστα. Η επιφάνεια είναι σημαντική ακριβώς επειδή μας παρουσιάζεται ανεμπόδιστα και απενοχοποιημένα ως επιφάνεια (και εδώ είναι η μεγάλη διαφορά του Γουάιλντ με τους Ρομαντικούς και την εμμονή τους στο βάθος). Για να καταλάβει όμως κανείς αυτές τις ευφυέστατες αντανακλάσεις, πρέπει να διαβάσει πολύ προσεκτικά τόσο τη λογοτεχνία του Γουάιλντ, όσο και τη θεωρητική του εργογραφία, ώστε να καταφέρει να αφουγκραστεί μια σαφέστατη, έστω και κρυπτική, φιλοσοφική και αισθητική πορεία που ξεκίνησε από τα φοιτητικά του χρόνια στην Οξφόρδη, κορυφώθηκε με τον Ντόριαν Γκρέι και τη Σαλώμη, αποδομήθηκε στις αστικές κωμωδίες και καταβυθίστηκε στην απόγνωση του De Profundis.
Πέραν όμως τούτων των μεταφραστικών και θεωρητικών ζητημάτων, υπάρχει το τεράστιο θέμα πως η συγκεκριμένη μετάφραση έγινε για θεατρική παράσταση. Πόσο μάλλον για μια θεατρική παράσταση του 21ου αιώνα, όπου η λογοτεχνικότητα στο θέατρο έχει θυσιαστεί χάριν μιας γλώσσας απλοϊκής, φευγαλέας, χωρίς ίχνος φιλοσοφικής διάστασης και αποκομμένης από συγκεκριμένους αισθητικούς στόχους. Κόντρα σε αυτό το κύμα, ήθελα να κάνω μια μετάφραση που τηρεί απόλυτα τη γλωσσική αισθητική του Γουάιλντ, που σέβεται την επιτήδευση τόσο ως υφολογία όσο και ως επιθετικότητα, που δεν προσπαθεί να λειάνει τις συντακτικές «ανωμαλίες» και την εμμονική επαναληπτικότητα, ώστε να υπογραμμίσω μια βαθύτατη ανάγκη μου: την υπενθύμιση πως το θέατρο είναι πολυπρισματικό και συχνά σύνθετο, μουσικό και σημαινόμενο, σιωπηλό και ακραία θορυβώδες, επιθετικό και ερωτικό, θρησκευτικό και βλάσφημο, όμορφο και άσχημο, αργό και ταχύτατο, παράλογο και βαθύτατα ρεαλιστικό. Η πραγματικότητα δεν υπάρχει – μόνο ερμηνείες υπάρχουν. Και η Σαλώμη μάς δίνει μια ερμηνεία όπου ο έρωτας, για ένα σώμα ή για τον Θεό, είναι εξ ορισμού μη αμοιβαίος, έντονος και ακραία ποιητικός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου